Ściganie przestępców w okresie średniowiecza

Podstawową formą organizacji ludności żyjącej poza nielicznymi większymi osadami i miastami w XI i XII wieku było opole. Była to organizacja skupiająca kilka wsi lub osad spełniająca funkcję administracyjną, skarbową, policyjną i niekiedy wojskową. Schyłek organizacji opolnej następuje z chwilą nadawania przywilejów wyłączających poszczególne wsie z organizacji opolnej i przekazywania ich pod władzę feudalną. Wraz z upadkiem opól ludność wiejska popadała w zależność od panów feudalnych. Feudalizacja wsi znacząco zmieniała położenie jej mieszkańców. Zostali oni pozbawieni wolności przemieszczania się bez zgody pana feudalnego, a podstawowym obowiązkiem chłopstwa stała się praca na pańskim gruncie. Niszczona jednocześnie przez liczne konflikty zbrojne polska wieś ulegała ubożeniu. Następował też proces zróżnicowania majątkowego ludności chłopskiej. W kilkuset osobowych wsiach było zaledwie kilkunastu czy kilkudziesięciu chłopów posiadających własne gospodarstwa, pozostali to zagrodnicy i bezrolni. W tej sytuacji znacząco wzrósł problem przestępczości na staropolskiej wsi. Obowiązek ścigania sprawców przestępstw popełnianych przez ludność wiejską i przekazanie takiej osoby władzom spoczywał z początku na opolu, w późniejszym czasie na wsi. Z obowiązkiem tym łączyła się instytucja „śladu”. Polegała na tym, że wszyscy sąsiedzi poszkodowanego musieli ścigać przestępcę aż do granicy następnej osady. Było to o tyle istotne, iż niedopełnienie tego obowiązku powodowało nałożenie na wieś kary pieniężnej w postaci okupu za głowę zabitego (jeżeli ścigany był zabójcą) lub naprawienia szkód poniesionych przez napadniętego. Każda wieś, jedna po drugiej, winne były ścigać sprawcę jego śladem, dopóki nie został zatrzymany. Wieś, do której dotarł pościg musiała go przejąć i prowadzić go dalej, w innym przypadku ponosiła odpowiedzialność. O ile instytucja ścigania „śladem” w Europie u schyłku średniowiecza ulega ograniczeniu, to w Polsce funkcjonuje do końca XVII wieku, a nawet uległa rozszerzeniu na mieszczan i szlachtę. Jedną form ochrony bezpieczeństwa była samopomoc osoby napadniętej. Ujęcia sprawcy przestępstwa dokonywał nieraz sam poszkodowany i doprowadzał sprawcę przed sąd wnosząc jednocześnie przeciwko niemu oskarżenie. Tę formę ochrony starano się ograniczać, gdyż często przeradzała się ona w samosąd. Nadużycia samopomocy, zabójstwa, czynienie przez chłopów wzajemnych szkód pod pretekstem ochrony życia i mienia groziły surowymi sankcjami. Od XV wieku zaczęto spisywać w porządku chronologicznym, w księgach sądowych i wiejskich wszystkie sprawy sądowe, oraz akta spraw bezspornych. We wsiach samorządowych prowadził je sołtys z ławnikami, w innych – panowie wsi. Księgi te stanowią źródło o prawie wiejskim w Polsce.

Bibliografia

• A. Abramski, J. Konieczny, Z dziejów przestępczości i organizacji policji w staropolskiej wsi, [w:] Problemy Kryminalistyki, nr 171, Warszawa 1971.
• K. Buczek, Organizacja opolna w Polsce średniowiecznej, Studia Historyczne, 1970.
• Księga sądowa kresu Klimkowskiego 1600-1762, oprac. Ł. Łysiak, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
• A. Prochaska, Samorząd województwa ruskiego w walce z opryszkami, Kraków 1907.
• K. Sójka-Zielińska, Historia Prawa, Warszawa 1981, ISBN 83-01-02760-6.

Linki zewnętrzne

• Prawo karne – gałąź prawa zajmująca się przestępstwem.

---

Źródło: Ten artykuł bazuje na treści artykułu: Ściganie przestępców w okresie średniowiecza z Wikipedii; autorzy: w historii edycji; prawa autorskie: licencja CC-BY-SA 3.0 oraz GNU FDL W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.