Amerykański liberalizm

Amerykański liberalizm (zwany także modern liberalism, nowoczesnym liberalizmem) jest jednym z głównych nurtów światopoglądowych w obecnych Stanach Zjednoczonych. Nurt ten wywodzi się z klasycznego liberalizmu, ale pod wpływem ewolucji przerodził się w XX wieku w coś, co w Europie określa się mianem lewicy. Główne siły amerykańskiego liberalizmu skupione są w Partii Demokratycznej. Konkurencyjna Partia Republikańska od czasów Lincolna systematycznie ewoluowała na prawo, stając się główną wyrazicielką myśli konserwatywnej, ale też posiada swoich liberałów (zobacz: republikanie tylko z nazwy).

Dziś amerykańscy liberałowie opowiadają się za pewnym udziałem państwa w gospodarce, za utrzymaniem i dalszym rozszerzaniem praw obywatelskich, programami socjalnymi, oraz podatkiem progresywnym.

Wczesny liberalizm

Jak na ironię wczesne ośrodki amerykańskiego liberalizmu narodziły się na południu kraju, które generalnie uchodzi za region konserwatywny, podczas gdy elementy zachowawcze skupiały się w dziś bardzo lewicowej Nowej Anglii.

Wyrazicielami wczesnej myśli liberalnej byli republikanie (nie mylić z dzisiejszą partią), nieco później zwani demokratycznymi republikanami, skupieni pod przewodnictwem Thomasa Jeffersona, jednego z ojców założycieli i autora Deklaracji Niepodległości. Innymi wybitnym przedstawicielem tego ruchu był zmarły w 1790 Benjamin Franklin, jeden z czołowych ojców-założycieli, który na dodatek był rzecznikiem zniesienia niewolnictwa (Jefferson, właściciel niewolników, osobiście również był za i starał się hamować rozszerzenie niewolnictwa i handel nimi, ale swoich nie uwolnił aż do samej śmierci).

Pierwszy prezydent USA (1789 – 1797) George Washington był nominalnie politykiem bezpartyjnym, aczkolwiek wyraźnie sympatyzował z federalistami, przeciwnikami koncepcji Jeffersona. Drugim prezydentem był już jawny federalista John Adams (1797 – 1801), ale jego zastępcą, wiceprezydentem, został Jefferson. W wyborach roku 1800 demokratyczni republikanie przejęli pełnie władzy, którą (z dwoma czteroletnimi przerwami, kiedy ster rządów dzierżyła Amerykańska Partia Wigów) sprawowali aż do roku 1861, a więc ponad 50 lat.

Podczas wyborów roku 1824 kandydaci reprezentowali wyłącznie partię demokratycznych republikanów, ale już różne jej frakcje. Prezydentem został wtedy, choć uzyskał mniejszą liczbę głosów niż Andrew Jackson, John Quincy Adams, którego wybrała Izba Reprezentantów.

Wtedy zwolennicy Jacksona zorganizowali się w istniejącą do dziś Partię Demokratyczną, która była bezpośrednią spadkobierczynią swej poprzedniczki, zaś Adamsa w Narodowych Republikanów, którzy rychło stali się Wigami. Jackson wygrał wybory w roku 1828 na populistycznej i demokratycznej platformie.

Spór wokół niewolnictwa wywołał wielkie rozdźwięki między północnymi, a południowymi demokratami i zachwiał ich liberalnym wizerunkiem, zwłaszcza że tylko oni de facto rządzili na południu. W roku 1860 kandydowało aż dwóch demokratycznych kandydatów (Senator Stephen A. Douglas z północy wiceprezydent John C. Breckinrigde z południa). Wybory wygrali republikanie w osobie Abrahama Lincolna, którego można, jak bardzo niewielu republikańskich prezydentów, zaliczyć do liberałów.

Od Johnsona, do F. D. Roosevelta

Właściwie tym myślicielem, który dokładnie sformułował założenia liberalizmu i progresywizmu w wydaniu amerykańskim był Herbert Croly.

Następcą Lincolna został demokrata, jego wiceprezydent, lojalny wobec Unii dawny senator z Tennessee Andrew Johnson. Miał on zasłużoną opinię obrońcy biedoty i polityka liberalnego.Konserwatywni przeciwnicy polityczni nazywali go brudnym radykałem społecznym i usiłowali usunąć z urzędu. Był to jedyny demokrata, który piastował urząd demokratycznego prezydenta w latach 1861–1885.

Następni prezydenci nie uchodzili już za liberałów, łącznie z jedynym w okresie lat 1869–1913 demokratą zasiadającym w fotelu prezydenckim Groverem Clevelandem. Wiele lat potem Woodrow Wilson powiedział o nim:

Nasz kraj nie miał demokratycznej administracji od czasów wojny domowej. Być może uważacie administrację Clevelanda za demokratyczną. Nie była to administracja demokratyczna. Cleveland był konserwatywnym republikaninem.

Natomiast renomę liberalnego i postępowego polityka, który nie zawahał się wydać walki trustom, miał republikanin Theodore Roosevelt, prezydent w latach 1901–1909. W wyborach roku 1912 kandydował on ponownie, na czele utworzonej przez siebie Partii Postępowej, zajmując drugie miejsce za Wilsonem, a przed ówczesnym prezydentem i kandydatem republikanów Williamem H. Taftem.

W tych wyborach prezydentem obrano gubernatora stanu New Jersey Woodrowa Wilsona, pierwszego demokratę od czasów Clevelanda, który zajął to stanowisko. Wilson, choć w swoim czasie uchodził za konserwatystę, przy objęciu urzędu zmienił wyraźnie swe stanowisko. Wraz z późniejszym sędzią Sądu Najwyższego Louisem Brandeisem sformułował program umiarkowanych reform, zwanych Nową Wolnością. Wilson był też pierwszym demokratą od czasów Jacksona, który pełnił urząd przez dwie, następujące po sobie kadencję.

Po ustąpieniu Wilsona z urzędu w roku 1921 władzę na pełne 12 lat z powrotem przejęli republikanie. Te rządy prezydentów Warrena G. Hardinga, Calvina Coolidge’a i Herberta Hoovera przyjęło określać się jako konserwatywne i izolacjonistyczne. W okresie czteroletnich rządów Hoovera wybuchł Wielki Kryzys, którego w oczach wielu bezpośrednią przyczyną była przestarzałość ówczesnego.

Nowy Ład i 12 lat F. D. Roosevelta

Gubernator Nowego Jorku Franklin Delano Roosevelt został wybrany znaczną przewagą głosów prezydentem w roku 1932 z ramienia demokratów, którzy nie ufali już nieskutecznym rządom Hoovera. Roosevelt zainicjował program reform zwany Nowym Ładem (ang. New Deal).

Wprowadzenie doktryny Nowego Ładu jest mylnie uważane za koniec wielkiego kryzysu. Reformy New Dealu zostały zapoczątkowane już przez Prezydenta Hoovera zaś Prezydent Roosevelt kontynuował rozbudowę biurokracji, programów skupu produktów rolnych oraz osłon socjalnych. Ekonomiści tacy jak Ludwig von Mises czy Murray Rothbard udowodnili, że interwencyjny skup produktów rolnych spowodował faktyczne zwiększenie cen żywności. Udowodniono także, że koniec recesji jest naturalnym następstwem kryzysu a interwencjonizm Hoovera i Roosevelta w rzeczywistości spowalniał ten proces.

Za rządów Roosevelta nastąpiły też poważne zmiany w polityce zagranicznej kraju. Z jednej strony zaprzestano polityki interwencji w sprawy krajów Ameryki Łacińskiej (tzw. polityka dobrego sąsiada), a z drugiej zerwano z izolacjonizmem, co cechowało się przystąpieniem USA do II wojny światowej. Dzięki zwycięstwu w wojnie Stany stały się jednym z dwóch (obok ZSRR) światowych mocarstw. Ale sam Roosevelt tego nie dożył, gdyż zmarł na krótko przed jej zakończeniem, w kwietniu 1945 roku.

Wczesna zimna wojna

Następca Roosevelta, Harry S. Truman, za liberała w ogóle nie był uważany, mimo np. polityki w zakresie rozszerzenia praw obywatelskich. Choćby dlatego, że jeżeli nawet nie wspierał, to tolerował poczynania takich ludzi, jak senator Joseph McCarthy.

W tamtym czasie liberałowie, zarówno republikańscy, jak Henry Cabot Lodge junior czy Nelson Rockefeller, jak i demokratyczni, jak Carl Albert, Lyndon B. Johnson czy Henry Jackson, w większości popierali politykę zimnowojenną. Nielicznymi wyjątkami byli tacy politycy, jak Henry Wallace, były wiceprezydent w czasie trzeciej kadencji Roosevelta, który w czasie wyborów prezydenckich w roku 1948 kandydował przeciwko Trumanowi jako kandydat niezależny.

W latach 1952 i 1956 reprezentant liberalnego skrzydła partii, Adlai Ewing Stevenson II przegrał wybory prezydenckie z Dwightem D. Eisenhowerem.

Kategoria:Liberalizm Kategoria:Polityka Stanów Zjednoczonych