Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych

W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.

Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych

O użyciu analizy ekonomicznej w interpretacji prawa decyduje charakter interpretowanego przypadku (jego uwarunkowania ekonomiczne), jak i uprzednio przyjęta filozofia prawa, przesądzająca o poznaniu (interpretacji) prawa. Jako oddzielna dyscyplina naukowa ekonomiczna analiza prawa powinna określać, czy zajmuje się pozytywnym opisem prawa, czy sądami normatywnymi. Analiza pozytywna wyjaśnia zasady prawa z ekonomicznego punktu widzenia, przewiduje efekty stosowania konkretnych rozwiązań, przez co wyznacza stopień ekonomicznej efektywności prawa. Jednak ekonomiczna analiza prawa nie dystansuje się od normatywnych koncepcji prawnych, takich jak np. pojęcie sprawiedliwości.

Na najogólniejszym metateoretycznym poziomie przesądza się o możliwości zastosowania konkretnej metody, która może być również analizą ekonomiczną. Istnieją pewne „twarde” ontologie prawnicze, które z góry wyłączają możliwość posłużenia się określonymi typami analiz. Analizą ekonomiczną można się posłużyć wyłącznie w sferze pozaprawnej, ale dla istoty rozumienia prawa (normy prawnej w systemie) nie ma żadnego znaczenia. W rezultacie to właśnie założenia ontologiczne determinują możliwą do przyjęcia epistemologię prawniczą. Jeżeli na przykład ontologiczna istota prawa daje się zredukować do do pojęcia „idealnie obowiązujące normy” lub „normy obowiązującej w systemie”, to tak rozumiane prawo może być badane tylko przy użyciu adekwatnej metody, którą w przypadku normatywizmu była tzw. „czysta metoda normatywna”.

Możliwość porozumienia jest tylko w dwóch przypadkach. W przypadku gdy odrzucimy filozofię prawa odwołując się do „twardych ontologii” bądź zdystansowanie się w ogóle od ontologii i przyjęcie za wyłączną tylko perspektywę epistemologiczną.

Niepozytywistyczne koncepcje prawa

Koncepcja niepozytywistyczna narodziła się w XX wieku, gdzie prawo pozytywne w coraz radykalniejszy sposób zaczęło eliminować prawnonaturalistów i doprowadzać do degradacji moralnej. Za prekursora uznaje się Ralfa Dreiera, który nie był zwolennikiem bezwzględnego rozdziału tych koncepcji i uważał, że obie można sprowadzić do jednej, będącej przejawem prawa prowadzącego ku dobru. Ustawa naturalna jedynie nadaje podstawowy szkielet regułą i ukierunkowuje na poszukiwanie bliższego ich określenia. Reguły te często są zmienne w zależności od okoliczności.

O niepozytywistycznym charakterze określonej koncepcji prawa formułowanej w prawoznawstwie świadczy akceptacja wymienionych poniżej twierdzeń:

1. analiza prawa nie może ograniczać się wyłącznie do sfery powinności,
2. pojęcie prawa nie może być zredukowane tylko do pojęcia normy/ reguły (obowiązującego prawa); normy prawne mogą stracić moc obowiązującą również w razie konfliktu z regułami pozatekstowymi,
3. ścisły rozdział prawa i moralności nie jest możliwy do przeprowadzenia,
4. w procesie podejmowania rozstrzygnięć prawnych sędzia często odwołuje się do innych niż tylko normy/reguły obowiązującego prawa wypowiedzi lub zdarzeń,
5. sędzia (interpretator) posiada wolność w procesie podejmowania decyzji,
6. wolność w procesie podejmowania decyzji wyraża się zarówno w możliwości odwołania się do innych, niż tylko normy/reguły obowiązującego prawa, wypowiedzi lub zdarzeń, jak możliwości odwołania się do innych, niż tylko prawnicze, metod,
7. sędzia powinien w procesie poszukiwania optymalnego rozstrzygnięcia uwzględnić wszystkie okoliczności, które nie tylko przesądzą o słuszności jego rozstrzygnięcia, lecz również o jego ekonomicznej efektywności,
8. rozumienie prawa powinno prowadzić do tego, iż nie istnieje jedna – jedyna doskonała metoda prawnicza,
9. możliwe do użycia są wszelkie metody, jeżeli umożliwiają podjęcie słusznego i efektywnego zarazem rozstrzygnięcia prawnego.

Lęki podstawowe

Źródła wątpliwości związanych z posłużeniem się analizą ekonomiczną odnoszą się nie tylko do ekonomicznej analizy prawa, dotyczą również innych nurtów myśli prawnej, m.in. biojurysprudencji. Wskazuje się na:

1. brak dostatecznej wiedzy prawników w zakresie ontologii, epistemologii, aksjologii i metodologii prawa;
2. obawę przed tym, co „nowe”, „konkurencyjne” i nieutrwalone, wobec tego, co „stare”, „bezkonkurencyjne” i utrwalone;
3. konserwatyzm prawników europejskich odmienny np. od dynamicznego liberalizmu prawników amerykańskich;
4. nadmierną złożoność niektórych „nowych metod”, np. ekonomicznej analizy prawa i biojurysprudencji;
5. nadmiernie uproszczone, a nawet fałszywe wyobrażenia na temat wartości podstawowych;
6. brak reform prawa; postulowane i przeprowadzane reformy prawa pogłębiają i utrwalają założenia biojurysprudencji;
7. brak reformy systemu kształcenia prawników, co jest dość dyskusyjne;
8. tradycyjny oportunizm środowisk prawniczych i politycznych, nawet w liberalnych państwach demokratycznych.

Usunięcie wyliczonych powyżej wątpliwości i lęków mogłoby sprzyjać szerszej aprobacie ekonomii prawa, nie tyle jako wzorca, co metody poznawania i stosowania prawa. Uwaga ta może być zastosowana analogicznie do biojurysprudencji.

Bibliografia

• Stelmach J., Brożek B., Załuski W., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa, Wydawnictwo: Oficyna a Wolters Kluwer Business, 2007.
• Chrupczalski Sz., Ekonomiczna analiza prawa własności w ujęciu szkoły austriackiej, Kraków 2008.
• Nycz P., Współczesny prawnik wobec prawa naturalnego, pozytywnego i niepozytywistycznej koncepcji prawa, W: Hic et nunc Czasopismo dla młodych naukowców, cz. 1, 2013. [dostęp onilne: 30.12.2013]
• Potrzeszcz J., Filozofia prawa Czesława Martyniaka w kontekście współczesnej dyskusji wokół paradygmatu niepozytywistycznej koncepcji prawa, Roczniki Nauk Prawnych 2010, t. XX, nr 2.
• Tokarczyk R., Jednostronność ekonomicznej analizy prawa, W: Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, rok LXIX – zeszyt 4 – 2007, s. 184.
• Soniewicka M., Stelmach J., Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Kraków, Wydawnictwo: Wolters Kluwer Polska SA, 2007.