Formy demokracji w gminie[edytuj]

W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.

Formy demokracji w gminie

U podstaw samorządności leży uznanie podmiotowości obywateli, ich zdolności do podejmowania decyzji dotyczących życia społecznego, bycia odpowiedzialnym za siebie, własną rodzinę i społeczność, w której żyją. Gmina jest samorządną jednostką samorządu terytorialnego. Jej członkowie sami, niezależnie od innych gmin czy państwa, stwarzają sobie warunki życia w swoim miejscu zamieszkania. Czynią to na własną odpowiedzialność; jeśli będą mądrzy, zaradni i pracowici, będzie się im żyło lepiej, jeżeli nie, skutki także spadną na nich. Jeśli samemu chce się o sobie decydować, to trzeba tez godzić się na to, że rzeczywiście ma się w swoich rękach swój los.

Demokracja bezpośrednia

Wyrazem upodmiotowienia społeczności lokalnych jest ich udział w formach demokracji bezpośredniej. Formy te obejmują: wybory do władz samorządowych (które reprezentują jednostkę pośrednio), referendum lokalne, zebranie wiejskie w sołectwie, ogólne zebranie mieszkańców w osiedlu, konsultacje społeczne. Uprawnienia stanowiące ma referendum lokalne i zebranie wiejskie (zebranie mieszkańców).

Referendum lokalne – instytucja ta stanowi sposób rozstrzygania w drodze głosowania powszechnego o istotnych sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej. W literaturze wskazuje się na istotne cechy referendum uznając za nie: bezpośredni udział obywateli w wypowiadaniu się, posiadanie tylko jednego głosu i uznawanie woli większości wszystkich równouprawnionych obywateli za decydującą w rozstrzyganiu spraw. Podkreślenia wymaga wskazanie, że referendum ma charakter rozstrzygający, nie zaś opiniodawczy.

• Art. 170 Konstytucji RP formułuje generalne prawo członków wspólnoty samorządowej do decydowania w drodze referendum o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego
• Prawo członków wspólnot samorządowych do decydowania o istotnych sprawach dotyczących wspólnoty znajduje bliższe rozwinięcie w ustawach ustrojowych samorządu terytorialnego. Wszystkie te ustawy przewidują referendum obligatoryjne i fakultatywne.
• Z referendum obligatoryjnym mamy do czynienia wówczas, gdy ustawy ustrojowe rezerwują dla rozstrzygania w określonych sprawach wyłącznie drogę referendum lokalnego, zaś z referendum fakultatywnym – gdy w określonej sprawie, ze względu na jej szczególne znaczenie, zamiast organu stanowiącego rozstrzygają członkowie wspólnoty samorządowej.
• Referendum obligatoryjne przeprowadza się w dwóch rodzajach spraw: w sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne oraz w sprawach odwołania rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa przed upływem kadencji.
• Samoopodatkowanie mieszkańców na cele publiczne oznacza ustanowienie wobec wszystkich mieszkańców gminy (niezależnie od tego, czy i jak głosowali) dodatkowych, nie przewidzianych w ustawach obowiązków podatkowych z jednoczesnym określeniem zasad samoopodatkowania, w szczególności celu opodatkowania, podmiotów obowiązku podatkowego, wysokości podatku.
• Ustawowe postanowienia dotyczące referendum w sprawie odwołania rady gminy przed upływem kadencji przewidują pewne ograniczenia terminowe w tym zakresie, wskazując, że referendum w tej sprawie może być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania rady gminy i nie później niż 6 miesięcy przed upływem kadencji. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że referendum w sprawie odwołania rady gminy przed upływem kadencji nie może być łączone z referendum w innej sprawie ważnej dla gminy. Warte jest również podkreślenia, że w drodze referendum można odwołać radę wyłącznie „in pleno”. Nie można natomiast odwoływać w tym trybie poszczególnych radnych. Pamiętać też trzeba, że odwołanie rady przed upływem kadencji w drodze referendum powoduje skutek w postaci rozwiązania zarządu.
• Przedmiot referendum fakultatywnego w gminie może być przeprowadzone w każdej innej (niż wymagająca referendum obligatoryjnego) sprawie ważnej dla gminy.
• Wskazując na tryb przeprowadzania referendum lokalnego i warunki ważności głosowania, podkreślić trzeba, że tylko referendum gminne posiada szczegółową regulacje zawartą w odrębnej ustawie o referendum gminnym. Brak natomiast odrębnej ustawy zawierającej szczegółowe unormowania w odniesieniu do referendum powiatowego i wojewódzkiego.
• Uruchomienie procedury prowadzącej do przeprowadzenia referendum wymaga inicjatywy rady gminy lub wniosku co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania (a więc stale zamieszkujących na obszarze danej jednostki i posiadających czynne prawo wyborcze do rad), przy czym referendum gminne w sprawie odwołania rady gminy przed upływem kadencji przeprowadza się wyłącznie na wniosek mieszkańców. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. W świetle ustawy o referendum gminnym wynik tego referendum jest rozstrzygający, gdy za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów, gdy zaś chodzi o referendum w sprawie samoopodatkowania wynik jest rozstrzygający, gdy za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.

Zebranie wiejskie w sołectwie (ogólne zebranie mieszkańców w osiedlu) – jest to forma demokracji bezpośredniej, występująca w małych jednostkach pomocniczych gminy: w sołectwie – z mocy ustawy, natomiast w osiedlu – jeśli tak stanowi statut osiedla. Uwzględniając rolę jednostek pomocniczych w polskim systemie demokracji lokalnej, w tym możliwość dekoncentracji zadań i kompetencji gmin na rzecz tych jednostek, zastosowana tam demokracja bezpośrednia ma istotne znaczenie w skali całej demokracji bezpośredniej – poważnie wzmacnia podstawową instytucję demokracji bezpośredniej – referendum. Wespół z nim tworzy rozbudowany system lokalnej demokracji bezpośredniej o uprawnieniach stanowiących.

Konsultacje społeczne – są instytucją demokracji bezpośredniej występującą w gminie. Poprzez konsultacje społeczne mieszkańcy zajmują stanowisko w określonych sprawach, formułują opinie. Istnieją dwa rodzaje konsultacji z mieszkańcami gminy, konsultacje obligatoryjne i fakultatywne.

• Obligatoryjny charakter mają konsultacje z mieszkańcami przeprowadzane w sprawach ustawowo wskazanych, np. w sprawie zmiany granic miasta na prawach powiatu, utworzenia jednostek pomocniczych gminy (miasta), ustalania nazw gmin oraz siedzib ich władz.
• Również kwestie tworzenia, łączenia, podziału i znoszenia gmin, a co za tym idzie zmiany ich granic, są przedmiotem obligatoryjnych konsultacji społecznych. Zmiana granic gminy, która naruszałaby granice powiatu wymaga konsultacji z mieszkańcami tego powiatu. Dotyczy to również zmiany granic gminy, która naruszałaby granice województwa – w tym wypadku należy przeprowadzić konsultacje również z mieszkańcami tych województw. Niedopełnienie tego obowiązku przesądza o wadliwości procesu decyzyjnego.
• Fakultatywne konsultacje mogą być przeprowadzane w gminie w innych sprawach ważnych dla gminy, w których organy gminy są właściwe. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy są określane w uchwale rady gminy.

Demokracja pośrednia

W prawdzie, jak wyżej wskazano, członkowie wspólnot samorządowych mogą decydować o sprawach dotyczących tych wspólnot w formach demokracji bezpośredniej, to jednak współcześnie nie są to podstawowe formy podejmowania rozstrzygnięć w systemie samorządu terytorialnego. Obecnie regułą jest wykonywanie władzy w systemie demokracji pośredniej. Art. 169 ust. 1 Konstytucji RP przewiduje, że jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.

MarcinM. Kęczkowski MarcinM., Gmina jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, 14 maja 2017 .