Japonia w XIX wieku

Z PrePedia
Skocz do: nawigacja, szukaj
Information icon4.svg W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.

Japonia na początku stulecia[edytuj]

W roku 1800 Japonia znajdowała się w okresie Edo. Terminem tym nazywa się czas sprawowania rządów przez siogunów z roku Tokugawa. Od XVII wieku w Japonii panowała polityka izolacji (sakoku) względem innych państwa, zwłaszcza europejskich. W okresie Edo, Cesarz był wyłącznie tytularnym władcą państwa. Polityka izolacjonizmu doprowadziła jednak do kryzysu gospodarczego i ubożenia społeczeństwa względem czasów wolnego handlu z Europejczykami. Jedyną europejską faktorią handlową była sztuczna wyspa Dejima, należąca do Holendrów. Od 1825 roku innym Europejczykom groziła kara śmierci za przybycie na wyspy. Całkowicie zakazane były obrządki chrześcijańskie (podejrzanym nakazywano deptać obraz Jezusa - Fumi-e)[1].

Burzenie izolacji[edytuj]

8 lipca 1853 roku komandor marynarki USA, Matthiew Perry, stojąc na czele czterech okrętów, wpłynął do Zatoki Tokijskiej. Zażądał rozmów dyplomatycznych pod groźbą użycia siły. Szogun Iemoshi Tokugawa uległ i wpuścił Amerykanów do kraju. W 1854 roku komandor Perry powrócił do Edo z siedmioma okrętami. Szogun, ponownie pod presją, podpisał 31 marca 1854 roku Traktat z Kanagawy ("Traktach o pokoju i przyjaźni).

W tym samym okresie na Wyspach Japońskich działał carski admirał Jewifimij Putjatin. Ten, pokazując Japończykom europejskie nowinki technologiczne (w tym silnik parowy) również nakłonił Tokugawę do podpisania w Shimodzie w lutym 1855 roku.

Do roku 1861 traktaty dotyczące handlu i nawiązania stosunków dyplomatycznych posiadały z Japonią jeszcze: Holandia, Wielka Brytania, Francja, Portugalia i Prusy.

Wojna boshin i obalenie siogunatu[edytuj]

Podpisanie przez Japonię traktatów z państwami zachodnimi spowodowały nasilenie nastrojów ksenofobicznych. Ówczesny Cesarz Kōmei uznał te ruchy za okazję do przywrócenia sobie dawnych uprawnień kosztem szoguna. W 1863 roku wydał on edykt "wypędzić barbarzyńców" i chociaż szogun nie wykonywał go, to doszło do kilku incydentów, w których zginęli Europejczycy. Bezpośrednim wynikiem tego była brytyjska odpowiedź pod postacią bombardowania Kagoshimy i ataku na fort Shimonoseki. Mimo jednak tych rozdźwięków na najwyższych sterach władzy, miało dojść do ślubu szoguna z jedną z czterech córek Cesarza. Te plany jednak przerwała śmierć szoguna Iemoshi Tokugawy w 1866 roku. Jego następca, Yoshinobu Tokugawa zlecił otrucie Cesarza, do czego doszło w 1867 roku[2]. Tron cesarski przejął jego drugi syn, Mutsuhito, zwany później Meiji.

Wkroczenie cesarza Mutsuhito do Edo (później Tokio). Rycina z gazety francuskiej (1869)

Powstały rozdźwięk pomiędzy szogunem i Cesarzem postanowiły wykorzystać światowe mocarstwa. Wielka Brytania i USA wspierały siły cesarskie, a Francja - szogunat. Wsparcie opierało się zarówno na dostawach broni, jak i na przysyłaniu ekspertów wojskowych. Modernizacja armii szła pełną parą. Na początku 1866 roku w prowincji Chōshū doszło do zmiany władzy i objęła ją frakcja przeciwna siogunowi. Latem szogunat zorganizował atak na prowincję, lecz przegrał, tracąc ludzi i prestiż. Wierząca w siebie Chōshū zawarła więc porozumienie z Satsumą - inną antyszogunacką prowincją, największym beneficjentem brytyjskiego wsparcia. Niektórzy uznają zawarcie tego sojuszu jako początek epoki Meiji[3].

W latach 1868-1869 trwała na wyspach Wojna boshin - starcie zbrojne pomiędzy stronnikami Cesarza i Szoguna. W kwietniu 1869 roku wojna zakończyła się ustąpieniem Yoshinobu Tokugawy i obaleniem szogunatu. Pełnię władzy w Japonii przejął Cesarz wraz z jego stronnikami.

Reformy cesarza Mutsuhito[edytuj]

Jedną z pierwszych reform nowego rządu była zmiana nazwy stolicy kraju. Ponieważ "Edo" kojarzyło się z obalonym szogunatem, więc zamieniono ją na Tokyo (Tokio)[3].

Po dojściu do władzy, stronnictwo cesarskie postanowiło przekonać ludzi, że nowe rządy będą przepełnione spokojem i sprawiedliwością. 6 kwietnia 1868 roku Cesarz w swoim edykcie zapowiedział reformę administracyjną i zniesienie systemu feudalnego. Wzorowane na europejskich reformy społeczne trwały, zacierając różnice klasowe, aż do 1873 roku, gdy w Japonii wprowadzono wolność wyznania. W 1870 roku odebrano wielkim posiadaczom ziemskim (Daimyo) ich ziemię na rzecz Cesarza[3].

Ilustracja Toyohary Chikanobu, przedstawiająca uchwalenie Konstytucji Meiji z 1889 roku.

W 1889 roku Cesarz wprowadził Konstytucję, ustanawiając w swoim państwie monarchię parlamentarną. Konstytucja ta obowiązywała aż do końca II Wojny Światowej. Autorem dokumentu był w największym stopniu Iro Hirobumi, pochodzący z prowincji Choshu, a który odbył studia w Europie[3].

Zreformowano japoński system edukacji, wzorując się na tych wprowadzanych we Francji i w Niemczech[3].

Dla Japonii kwestie wojskowe były priorytetowe. Było to spowodowane ówczesną dominacją państw Europy, oraz USA. Zmodernizowano i zreorganizowano więc armię na wzór prusko-niemiecki, a także flotę na wzór Royal Navy[3].

Zmiany ekonomiczno-społeczne[edytuj]

Dokonywała się bardzo szybka industrializacja Japonii, która przed okresem Meiji była krajem głównie rolniczym. Doprowadziło to do wykształcenia nowej klasy wyższej - bogatych właścicieli zakładów przemysłowych, nazywanych zaibatsu[3].

Wielu Japończyków zaczęło uczęszczać na uniwersytety europejskie, a europejscy dyplomaci zaczynali uczyć się języka japońskiego[3].

Samurajowie w zachodnich garniturach - rycina z brytyjskiej gazety (1866)

Aby zapewnić optymalne warunki do rozwoju gospodarczego, rząd cesarski inwestował w roboty publiczne, w tym w bardzo szybką rozbudowę sieci kolejowej[3].

Niestety, pod koniec XIX wieku wybuchł kryzys (patrz: Długa depresja), który niejako zmusił rząd Japonii do zmiany polityki fiskalnej i wprowadzenia reform walutowej i bankowej[3].

Wojna chińsko-japońska 1894-1895[edytuj]

Zahamowana recesja gospodarcza i zaskakująco szybki wzrost znaczenia Cesarstwa Japonii, popchnął je w stronę prowadzenia ekspansywnej i agresywnej polityki zagranicznej. Japońscy politycy i wojskowi, rządni nowych terenów, wraz z bogatymi właścicielami fabryk, żądnymi nowych rynków zbytu, zaczęli spoglądać na Zachód. W ten sposób doszło do konfliktu z Chinami o wpływy na Półwyspie Koreańskim.

Podpisanie Traktatu z Shimonoseki

W połowie 1894 roku rozpoczęły się działania wojenne. Zmodernizowana i zdyscyplinowana armia japońska bez problemu opanowała półwysep, zmuszając załogę chińską w Pjongjangu do kapitulacji, jesienią 1894 roku. W listopadzie 1894 roku Japończycy zajęli miasta Dalian i Lüshunkou, dokonując rzezi mieszkańców. W tej sytuacji rząd chiński poprosił o pokój. W kwietniu 1895 roku podpisano Traktat z Shimonoseki, na mocy którego Chiny utraciły wpływy w Korei, oraz oddały Japonii wiele terytoriów[4]. Wygrana w wojnie pokazała skuteczność reform Meiji i stała się kamieniem węgielnym imperialnych dążeń Japonii[5].

Zobacz też[edytuj]

Rozwój wojskowy Cesarskiej Armii Japonii[edytuj]

W trakcie reform Meiji wojsko i flota szybko stały się w Japonii symbolem nadchodzącego postępu. Ówczesne wsparcie rządowe dla przemysłu zbrojeniowego zaowocowało powstaniem istniejących do dzisiaj spółek tj. Mitsubishi, Mitsui, czy Sumitomo[3].

Francuski generał Jules Brunet z japońskimi oficerami podczas Wojny Boshin.

W czasie reform wojska w Japonii wyróżnia się trzy numerowane okresy. Okres pierwszy (1857-1870) był dla reformatorów czasem eksperymentów z organizacją. Zachodnie reformy w tym okresie wprowadzano raczej wyłącznie na najniższych szczeblach organizacji. Drugi okres (1870-1878) był czasem tworzenia centralnych struktur i podporządkowywania nim istniejących jednostek taktycznych. W ostatnim okresie (1898-1890) skupiono się na rozwoju logistyki - na powiązaniach wojska z przemysłem i ze społeczeństwem. Zwiększono autonomię wojskowych jeżeli chodzi o ich działania podczas wojny[6].

Ówczesny szef Departamentu Wojny, Omura Masajiro wierzył, że rząd jest na dobrej drodze by zaprowadzić porządek w całym kraju, korzystając z rosnącego prestiżu wojska i floty. Był przekonany, że to tylko kwestia czasu, gdy mocarstwa światowe przyjmą Japonię do swojego grona i zaczną ją traktować jak równy z równym[3].

Ostatecznym testem unowocześnionej armii japońskiej była wojna chińsko-japońska z lat 1894-1895, którą Japonia wygrała, poniżając swojego wschodniego rywala[3].

Rozwój gospodarczy[edytuj]

Pierwsze 15 lat okresu Meiji (1868-1883) to czas inwestycji państwowych w gospodarce japońskiej. Rząd skupiał się na dwóch obszarach: po pierwsze, rozbudowywano infrastrukturę (np. drogi, koleje, porty itd.) oraz, po drugie, wprowadzano zachodnie technologie, na podstawie których zaczęły powstawać nowoczesne fabryki[3]. Pierwszą linię kolejową otwarto w 1872 roku, łączyła Tokio z portem Yokohama.

Pomimo szybkiej industrializacji pierwsze dwie dekady okresu Meiji to głównie czas rozwoju nowych technik rolniczych. Wzrost produkcji rolnej poskutkował wzrostem demograficznym, zasilającym potem powstające fabryki, oraz wzrostem wpływów do budżetu z wprowadzonego podatku od ziemi.

W wyniku wprowadzonego w 1873 roku wprowadzono reformę rolną (ang. Land Reform Act) , której efektami były m.in. nauka japońskich rolników o nowoczesnych, efektywniejszych metodach uprawy ryżu. W wyniku między innymi tych działań Japonia w latach 1870-1900 zanotowała wzrost gospodarczy na poziomie 2% rocznie[7]. Dokonano też uwłaszczenia chłopów, przyznając im ziemię na własność. Doszło także reformy podatkowej: podatek uzależniony od wielkości majątku ziemskiego zastąpiono naliczanym zależnie od wielkości plonów danej chłopskiej rodziny[3].

Gdy kraj nie był zbytnio bogaty w surowce naturalne, Japonia zaczęła eksportować jedwab do Europy. Pod koniec XIX wieku jedwab stanowił 40% towarów eksportowych Cesarstwa Japonii. Oprócz tego wzbogacano się na eksporcie herbaty. Sprzedając te towary w Europie, kupowano jednocześnie maszyny przemysłowe, napędzające japoński przemysł spożywczy. Na przełomie XIX i XX wieku Japonia stała się najbardziej zaawansowanych technologicznie eksporterem jedwabiu w Europie. Rozpoczęto także uprawy i eksport bawełny, z uwagi na głównie brytyjski popyt na ten towar. Przez XIX wiek produkcja tego materiału w Japonii wzrosła 10-krotnie[8]. Kraj ten, importując i adaptując zachodnie technologie, stawał się bardzo poważnym graczem na rynkach światowych.

Rozrost przemysłu wywołał niejako rozrost sektora bankowego w Japonii. Dodatkowym bodźcem dla rozrostu tej gałęzi gospodarki było wprowadzenie jena jako uniwersalnej waluty w 1871 roku. W 1881[9] roku, powołano w Japonii Bank Centralny (Bank Japonii), a pierwszym jego prezesem został Shigetoshi Yoshihara. Wprowadzony system bankowy wzorowany był na amerykańskim, zaprowadzonym po Wojnie Secesyjnej. Niewiele później powołano Yokohama Specie Bank, mający wspierać handel zagraniczny japońskich firm[3].

W 1886 roku doszło do zjednoczenia japońskich firm telegraficznych[3].

Wielką rolę w rozwoju gospodarczym państwa miał rząd japoński. Były tego dwa powody: po pierwsze, w momencie rozpoczęcia reform epoki Meiji, był on de facto jedyną instytucją dysponującą odpowiednim kapitałem. Po drugie, nasilały się tendencje centralizacyjne w Japonii, w związku z którymi członkowie rządku uznawali za naturalne i pożądane, by ingerować w gospodarkę[3].

Zobacz też[edytuj]

Reforma edukacji[edytuj]

W okresie Meiji zapoczątkowano także reformy edukacyjne. Nowe elity, przepełnione ideami zachodnimi, czerpiąc inspiracje głównie z systemu pruskiego, postanowiły wprowadzić system edukacji, mający na celu m.in. przekonać Japończyków do wprowadzanych zmian, ale także zjednoczyć naród. Ważnym celem było także tworzenie kapitału ludzkiego na rzecz postępującej industrializacji, czyli wyszkalanie kompetentnych pracowników dla powstających firm[7].

Reformę wprowadzono w 1871 roku. Wprowadzono system trójstopniowych szkół oraz wyższych uczelni. Do edukacji nie dopuszczono kobiet. Pierwszym dopuszczonym podręcznikiem stał się "Ilustrowany kurs fizyki" autorstwa Fukuzawy Yukichiego (Ministerstwo Edukacji dopuściło go w 1872 roku)[3].

W 1872 roku Cesarz wprowadził Edykt Edukacyjny. Jego założeniem było poszerzenie grona osób nauczanych o niższe warstwy społeczeństwa i kobiety. Wprowadzenie tych reform zmniejszyło poziom analfabetyzmu w Japonii z 60% do 20%[3].

W poszukiwaniu motywacji do dalszych reform, w 1871 roku wyruszyła ekspedycja, pod przewodnictwem Tanaki Fujimaro, mająca poznać dokładnie systemy edukacyjne (i nie tylko) państw europejskich i USA. Po powrocie w 1873 roku wprowadzono kolejne zmiany, głównie doprowadzając do większej centralizacji systemu. Nową strukturę zaczerpnięto z systemu napoleońskiego. Szkoły zaczęły też promować wartości europejskie takie jak wolność, czy równość[3].

Opór przeciwko reformom[edytuj]

Reformowanie wojska spotkało się jednak z oporem dawnej klasy samurajów. Na ich czele stał Saigo Takamori, zmarły w 1877 roku. Konserwatyści wierzyli, że samurajowie powinni pozostać trzonem nowej armii, a jednostki wzorowane na zachodnich powinny co najwyżej ich wspierać na polu bitwy. Saigo sprzeciwiał się także zabieganiu o wpływy w Korei, jednak nie dożył spektakularnego zwycięstwa w wojnie z Chinami. W 1877 roku wybuchł bunt samurajów z prowincji Satsuma. Nie podobały im się nowe koncepcje Cesarza, niezgodne z ich tradycjonalistycznymi przekonaniami. Postanowili więc wypowiedzieć posłuszeństwo władzy w Tokio. Jednak wojsko wierne Cesarzowi stłumiło tą rebelię. Rząd wykorzystał tą okazję by pokazać zreformowane wojsko i wysłał przeciwko rebeliantom siły znacznie większe niż wystarczające[3].

Duża część najbiedniejszych warstw społeczeństwa nie była przekonana co do nowego systemu edukacji. Chłopi japońscy uważali szkoły za miejsce szerzenia herezji i negatywnie się im kojarzącego postępu[3].

Zmiany społeczne[edytuj]

Ogólna charakterystyka[edytuj]

Podczas epoki Meiji dochodziło do bardzo dużych zmian społecznych. Dawni potentaci ziemscy utracili swoje przywileje, a przedstawiciele nowych zawodów zaczynali tworzyć nową rzeczywistość, w której nie wszyscy się odnajdowali. Ówczesne społeczeństwo japońskie charakteryzowało jednak kilka cech. Były to: mała klasa średnia w dużych miastach (w przeciwieństwie chociażby do Europy, gdzie klasa średnia się rodziła i rozwijała[10]), różnica w poziomie życia pomiędzy miastem a wsią (charakterystyczna dla obszarów Europy Środkowo-Wschodniej[10]), czy wyraźne różnice pomiędzy klasami wyższą i niższą. Przedstawiciele klasy wyższej byli zamożniejsi, bogatsi, częściej myśleli o świecie w sposób globalny. Była to jedna z większych bolączek reformatorów Japonii okresu Meiji, na którą jednak nie udało im się na dłuższą metę wpłynąć[3].

Nowe klasy rządzące[edytuj]

Wraz z początkiem ery Meiji dotychczasowe, feudalne elity państwa (samurajowie i Daimyo) utracili większość swoich przywilejów. W związku z tym przestali oni być decydującymi i najważniejszymi warstwami społecznymi w Japonii. To miejsce jednak szybko zapewniła nowa, rodząca się, klasa rządząca. Jej szeregi zasilali m.in. oficerowie, lekarze, nowi urzędnicy, profesorowie (lub szerzej: naukowcy), czy architekci. Byli to w większości przedstawiciele nowych zawodów, nieznanych w dawnych epokach. Z uwagi na czynniki, decydujące o przynależności do tej klasy, niektórzy badacze nazywają ówczesny ustrój Japonii merytokracją, czyli rządami ludzi wykształconych i inteligentnych[11].

Ówczesne przekształcenia w zakresie klasy rządzącej przypominały nieco procesy zachodzące wtedy na Zachodzie. Jednak procesy japońskie różniły się pod niektórymi względami. Po pierwsze, w Europie, oraz w mniejszym stopniu w USA, istniała duża warstwa zamożnego duchowieństwa, która wchodziła w skład klasy rządzącej, czego nie spotyka się w Japonii[11].

Jednak przeważająca ilość Japończyków żyła w małych miasteczkach, w których w dalszym ciągu bardzo wysoką pozycję i wpływy zachowali chociażby rzemieślnicy, wykonujący dawne zawody, choć musieli podzielić się władzą z przedstawicielami nowych zawodów (np. nauczycielami, czy fabrykantami)[3].

Zobacz też[edytuj]

  1. ↑ Kenneth G. Henshall, Karolina Wiśniewska, Historia Japonii, Warszawa: Bellona, 2011, ISBN 978-83-11-11936-9 [dostęp 2016-12-12].
  2. ↑ Jansen, Marius B., The making of modern Japan, Belknap Press of Harvard University Press, 2000.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 Shunsuke Sumikawa, The Meiji Restoration: Roots of Modern Japan, 29 marca 1999.
  4. ↑ Rogers D. Spotswood Collection., The search for modern China, Norton, 1990, OCLC 19553922.
  5. ↑ Zachmann, Urs Matthias., China and Japan in the late Meiji period : China policy and the Japanese discourse on national identity, 1895-1904, Routledge, 2009, OCLC 328218571.
  6. ↑ Hazel J. H Jones, Live machines hired foreigners and Meiji Japan, Vancouver: University of British Columbia Press, 1980, ISBN 0-7748-0115-8 [dostęp 2016-12-13] (ang.).
  7. ↑ 7,0 7,1 Kenneth Scott Latourette, The history of Japan, New York; London: Macmillan ; Collier-Macmillan, 1957 [dostęp 2016-12-13] (ang.).
  8. ↑ Richard T Chang, Historians and Meiji statesmen, Gainesville: University of Florida Press, 1970, ISBN 0-8130-0307-5 [dostęp 2016-12-13] (ang.).
  9. ↑ Niektóre źródła podają 1882 rok.
  10. ↑ 10,0 10,1 Gawlicz i inni, Wiek rewolucji : 1789-1848, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013, ISBN 978-83-63855-78-9, OCLC 871701012.
  11. ↑ 11,0 11,1 Margaret Mehl, History and the state in nineteenth-century Japan, New York: St. Martin's Press, 1998, ISBN 0-312-21160-0 [dostęp 2016-12-16] (ang.).
Źródło: „https://pl.prepedia.org/w/index.php?title=Japonia_w_XIX_wieku&oldid=298592”