Materializm ekonomiczny

Z PrePedia
Skocz do: nawigacja, szukaj

Materializm ekonomiczny – chęć posiadania dużej ilości zasobów materialnych, do których przywiązuje się zbyt dużą wagę. Jest to też uzewnętrznianie swojego statusu i ocena własnego sukcesu. Cechuje się zazdrością, przewartościowaniem, potrzebą gromadzenia. Materialiści to osoby, dla których miarą szczęścia jest ilość posiadanych zasobów bez względu na ich przydatność.

Geneza materializmu[edytuj]

Pojęcie materializmu rozwinęło się już ok. 800 do 200 roku p.n.e. prawdopodobnie niezależnie od siebie, w różnych geograficznie oddzielonych regionach Euroazji. Według badań historycznych pierwsze poglądy materialistycznie głosili Tales z Miletu oraz Heraklit z Efezu. Tales uważał, że wszystko pochodzi od wody. Pierwotnym bytem jest woda, a reszta to byty wtórne pochodzące od niej. Świat jest zaś jednością i różnorodnością. Natomiast Heraklit głosił, że wszystko co nas otacza ma ciepłotę, bytem pierwotnym jest natomiast ogień. Jak pisze J. Turek (2005), termin „materializm” po raz pierwszy pojawił się dopiero w drugiej poł. XVII w. w pismach przyrodników angielskich (R. Boyle), a następnie u G. W. Leibniza, dzięki któremu na stałe wszedł do słownika filozoficznego.

Pojęcie materializmu i szerzej, wartości materialnych, w psychologii wyodrębniły się w połowie lat osiemdziesiątych w pracach Belka (1985), wywodziły się one bezpośrednio z badań nad poczuciem satysfakcji z życia a poziomem konsumpcji, wzorce konsumpcji kształtowały się w Europie już od ok. XV wieku (Braudel 1973; Mukerji 1983). Belk stworzył Skalę Materializmu, poprzez którą wyodrębnił materializm jako ważność, jaką konsument przykłada do rzeczy przez siebie posiadanych[1]. Jego zdaniem materializm jest stała dyspozycją osobowościową, charakteryzującą się trzema zespołami cech: 1. zaborczość (possessiveness), czyli tendencja do zagarnięcia jak największej ilości rzeczy (także osób) i dysponowania nimi według własnej woli, 2. niechęć w dzieleniu się posiadanymi zasobami z innymi (nongenerosity), 3. zazdrość (envy) rozumiana jako negatywne uczucia wobec przejawów czyjejś wyższości, sukcesu czy posiadania zasobów materialnych.

Richins i Dawson (1992) zaproponowali nieco inny sposób definiowania, a zarazem metod pomiaru materializmu, rozumieli oni materializm jako wartość, jaką konsumenci nadają dobrom materialnym oraz rolę jaką te dobra pełnią w ich życiu. Autorzy wyróżnili trzy aspekty materializmu: 1. posiadanie jako miara sukcesu (possessions as definig success), 2. centralność nabywania (acquisition centrality), czyli to, w jakim stopniu człowiek nabywanie dóbr umieszcza w centrum swego życia, 3. przekonanie, że dobra materialne są niezbędne do osiągnięcia w życiu „szczęścia” (acquisition as the pursuit of happiness).

Nawiązującą do skali Richins i Dawsona, ale o znacznie lepszych właściwościach psychometrycznych, skalą do badań nad tym, jakie znaczenie badani przypisują wartościom materialnym okazała się skala autorstwa Małgorzaty Górnik-Durose (2002), odnoszącą się do tzw. wartości materialnych, czyli SDM (Skala do badania stosunku do dóbr materialnych). Kwestionariusz składa się z 20 pytań, które pozwalają określić stosunek jednostki wobec dóbr materialnych i znaczenie, jakie im przypisuje.

W badaniach wykorzystujących kwestionariusz Belka z 1985 roku, wystąpiły negatywne korelacje pomiędzy wyróżnionymi przez niego składowymi materializmu (tj. zawiścią, zaborczością i niechęcią do dzielenia się z innymi) a satysfakcją z życia i poczuciem szczęścia. Również w badaniach z wykorzystaniem kwestionariusza Richins i Dawsona (1992), ludzie przywiązujący dużą wagę do dóbr materialnych wykazywali mniejszą satysfakcję z życia (Sirgy, 1998). Negatywne korelacje między orientacją materialistyczna, satysfakcją z życia, a także zadowoleniem z poszczególnych jego sfer (standard życia, relacje interpersonalne, życie rodzinne) wykazano także wśród studentów angielskich (Chan, Joseph, 2000) i australijskich (Saunders, Munro, 2000).

Materialista we współczesnym rozumowaniu jest to osoba kierująca się własnymi korzyściami materialnymi. Nie chodzi tu o posiadanie znacznej ilości pieniędzy, a o gromadzenie zasobów, które są zbędne. Według badań Małgorzaty Górnik-Durose największą satysfakcję dawało ludziom posiadanie wielu mało satysfakcjonujących rzeczy niż kilku niezbędnych. Dobrym przykładem jest sytuacja, która miała miejsce w dniu otwarcia dwutysięcznego marketu Biedronka. Na nagraniach widać jak ludzie na ślepo wyciągają z koszyków darmowe produkty nie zwracając uwagi co wyciągają ważne, że będzie więcej za darmo. Żyjemy w czasach konsumpcjonizmu gdzie posiadanie jest wyrazem nie koniecznie bogactwa, a pokazania samego siebie, swojego statusu społecznego bądź kwalifikacji. Porównując ze sobą lekarza z dwudziestoletnim stażem i nowicjusza od razu widać różnicę w sposobie ubierania. Gdzie młody lekarz posiada więcej gadżetów świadczące o jego kwalifikacjach, a doświadczony po prostu wzbudza szacunek swoimi kompetencjami. Odróżniono też inny rodzaj materializmu, którym jest zwiększanie ilości doznań. W dzisiejszych czasach kupienie komputera, samochodu, domu, mieszkania i tak dalej nie jest już tak wielkim wezwaniem. Kiedy już to osiągnęliśmy szukamy doznań, jak sporty ekstremalne czy wakacje w egzotycznym kraju. Jest to swojego rodzaju pokazanie, że nadal możemy mieć coś czego reszta, a przynajmniej większa część nie może. Posiadanie rzeczy wiąże się także z relacjami międzyludzkimi. Już jako małe dzieci uczymy się, że od ilości fajnych zabawek zależy czy inni będą chcieli się z nami bawić, a jako nastolatkowe w czasie dorastania zdobywamy sobie sympatię poprzez modne ubrania i gadżety jak telefon komórkowy.

Materializm ekonomiczny[edytuj]

Belk (1984, 1985) wysnuł teorię, że materializm to wartość jaką ludzie przywiązują do rzeczy przez siebie posiadanych. Na najwyższym poziomie materializmu rzeczy te zajmują centralne miejsce, inaczej mówiąc stanowią największe źródło satysfakcji życiowej lub o jej braku. Opiera się na twierdzeniu, że materializm to stała cecha osobowościowa, która charakteryzuje się trzema cechami: 1. zaborczość (possessiveness), czyli tendencja do zagarnięcia jak największej ilości rzeczy (także osób) i dysponowania nimi według własnej woli, 2. niechęć w dzieleniu się posiadanymi zasobami z innymi (nongenerosity), 3. zazdrość (envy) rozumiana jako negatywne uczucia wobec przejawów czyjejś wyższości, sukcesu czy posiadania zasobów materialnych.

Drugą, podobną teorię stworzyli Richins i Dawnson (1990, 1992) umiejscawiając materializm w centrum życia jednostki. Twierdzą, że dla materialistycznie nastawionych osób konsumpcja stanowi podstawowy cel w życiu. Autorzy wyróżnili trzy aspekty materializmu: 1. posiadanie jako miara sukcesu (possessions as definig success), 2. centralność nabywania (acquisition centrality), czyli to, w jakim stopniu człowiek nabywanie dóbr umieszcza w centrum swego życia, 3. przekonanie, że dobra materialne są niezbędne do osiągnięcia w życiu „szczęścia” (acquisition as the pursuit of happiness).

Materializm funkcjonalny[edytuj]

Inaczej materializm instrumentalny, jest niczym innym jak potrzebą. Posiadane rzeczy sprowadza się do narzędzi, dzięki którym możemy osiągnąć dobra pozamaterialne. Rzeczy są niezbędne do przetrwania, służą zaspokojeniu potrzeb egzystencjalnych i realizacji życiowych zadań. Według tej teorii, dobór treści powinien się opierać na światopoglądzie, ideach przewodnich oraz wszechstronnej działalności o charakterze społecznym, przyrodniczym, technicznym i kulturowym.

Materializm charakterologiczny[edytuj]

Charakteryzuje się chęcią posiadania jako podstawowego i jedynego źródła satysfakcji w życiu. Wszystkie działania sprowadzają się do gromadzenia rzeczy materialnych, czyli konsumpcji dla konsumpcji. Jest to rodzaj pragnienia, jakie osoba przywiązuje do konsumpcji, do dóbr dnia codziennego, np. spożywczych.

Affluenza[edytuj]

Bolesny, zaraźliwy, przenoszony społecznie stan nadmiaru (przesytu), zadłużenia, lęku i marnotrawstwa, wynikający z nieustannego dążenia do więcej[2].

Kluczowe symptomy (Górnik-Durose, 2007):

  • nadmierna koncentracja na gromadzeniu dóbr materialnych,
  • posiadanie dóbr w nadmiarze – ich zasób znacznie przekracza poziom wystarczający do zapewnienia funkcjonalnego komfortu,
  • dążenie do tego, by mieć więcej niż inni,
  • gromadzenie dóbr materialnych traktowane jako cel sam w sobie,
  • dążenie do zaspokojenia poprzez dobra materialne tych potrzeb, które lepiej byłoby zaspakajać w inny sposób, np. interpersonalne, społeczne, związane z obrazem siebie czy poczuciem własnej wartości,
  • ocenianie siebie i innych przez pryzmat zgromadzonych zasobów materialnych i traktowanie posiadanych dóbr jako najistotniejszych wskaźników wartości człowieka.

Cechy i skutki materializmu (na podstawie badań Richins i Dawsona)[edytuj]

Uwarunkowania indywidualne – cechy materializmu (socjodemograficzne i psychologiczne, m.in. osobowościowe):

  • Kontekst społeczno-kulturowy – wzorce, zachowania, normy i wartości, jakie jednostka może wykorzystać na swój użytek. Jeżeli dominuje kultura konsumpcji – materializm staje się normą społeczną przez nikogo nie potępianą.
  • Osoby o wysokim poziomie materializmu rzadziej niż inni czują się szczęśliwi. Cenią dobytek za jego status i znaczenia związane z wyglądem (a nie – te produkty, które łączą ich z innymi czy których używanie dostarcza przyjemności). Cenią produkty konsumowane publicznie i droższe.

Skład materializmu:

  • Ostentacyjna konsumpcja – wyższy poziom materializmu, sprowadza się do posiadania rzeczy, które będą widoczne dla ludzi z zewnątrz. Większą przyjemność sprawia pokazywanie rzeczy, które się ma niż samo ich posiadanie. Zachowanie, w którym osoba pokazuje swoje bogactwo poprzez wydatki na produkty i usługi luksusowe. Kupowanie rzeczy, które w oczach innych będą nadawały wyższy status. Dobra konsumenckie są używane jako marker, którym podkreśla się swój prestiż lub osiągnięcia. Szczególnie posiadanie rzeczy nietypowych, ciężko dostępnych dla ogółu. Materialiści oceniają siebie i innych pod kątem posiadania rzeczy przez co są bardziej zmotywowani do konsumpcji, aby utrzymać swój status i dobre imię.
  • Impulsywne kupowanie – zachowanie podczas, którego przy zetknięciu z bodźcem towarzyszy ekscytacja i podniecenie, których moc jest tak wielka, że przesłania przemyślane i rozważne zakupy. Wynik walki pomiędzy poszukiwaniem przyjemności, które mają zaspokoić chwilowy kaprys, a samokontrolą, która ma na celu przeciwstawienie się temu. Połączone z natychmiastową gratyfikacją. Powiązana z negatywnymi cechami charakteru takimi jak: niskie poczucie wartości, niedojrzałość, problemy finansowe, konsumencką impulsywnością, niezadowoleniem po zakupie. Hedonistyczny proces mocno połączony z uczuciami i psychospołeczną motywacją, zamiast opierania się na funkcjonalnej motywacji.
  • Lojalność marce – stopień przywiązania konsumentów do konkretnej marki. Proces decyzyjny, który ocenia produkt, podczas którego dokonuje się wyboru marki. Zgodne zakupy produktów jednej marki, które jest powiązane z postawą przychylności. Może się odnosić do usług, sklepów i produktów. Pewne marki mogą podwyższyć nasz status w oczach innych, dzięki czemu rośnie nasze dobre samopoczucie. Osoby oddane marce, częściej kupują dane produkty i są mniej wrażliwi na cenę.

Zobacz też[edytuj]

  1. R. W. Belk, Materialism: Trait aspects of living in the material world, „Journal of Consumer Research” 12 (3), 1985, s. 265.
  2. de Graaf, Wann i Naylor, 2005, s. 2

Bibliografia[edytuj]

  • Z. Cackowski, Zasadnicze zagadnienia filozofii, Warszawa: Książka i Wiedza, 1989.
  • M. Górnik-Durose, Psychologiczne aspekty posiadania – między instrumentalnością a społeczną użytecznością dóbr materialnych, Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2002.
  • M. L. Richins, S. A. Dawson, A consumer values orientation for materialism and its measurement: scale development and validation, „Journal of Consumer Research” 19 (3), 1992, s. 303-316.
  • R. W. Belk, Materialism: Trait aspects of living in the material world, „Journal of Consumer Research” 12 (3), 1985, s. 265–280.
  • S. J. Podshen, A. S. Andrzejewski, An examination of the Relationship Between Materialism, Conspicuous Consumption, Impulse Buying and Brand Loyalty, „Journal of Marketing theory and Practice”, s. 319-330.



Źródło: Ten artykuł bazuje na treści artykułu: Materializm ekonomiczny z Wikipedii; autorzy: w historii edycji; prawa autorskie: licencja CC-BY-SA 3.0 oraz GNU FDL
Information icon4.svg W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.