Teoria multicentryczności systemu prawa[edytuj]

W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.

Teoria multicentryczności systemu prawa

Etymologicznie pochodzenie pojęcia „multicentryczność” oznacza wielość (multi) ośrodków (centrów) systemu prawa. Dana wielość może się ujawniać na poziomie tworzenia, stosowania i analizy prawa. Może to być związane z dużym występowaniem instytucji prawotwórczych, stosowania prawa, jak i samych systemów, które są najważniejszymi i najwyższymi ośrodkami sądowymi, interpretującymi normy prawne.

Zgodnie z twierdzeniem W. Langa przez multicentryczność rozumieć należy, iż „w jednym porządku prawnym wielu równorzędnych źródeł prawa nie tworzących układu hierarchicznego (hierarchii norm)”. Powyższe oznacza, że w jednym porządku prawnym występują różnorodne normy prawnych, ich analizy oraz orzecznictwo niezależnych hierarchicznie ośrodków decyzyjnych, czyli w określonej przestrzeni prawnej można dokonywać reglamentacji, interpretacji oraz stosowania regulacji prawa krajowego, europejskiego oraz międzynarodowego. W odróżnieniu od systemu multicentrycznego- w hierarchicznym, normy wyższego rzędu mają nadrzędny charakter nad normami niższego rzędu, które nie mogą być z nimi sprzeczne.

Multicentryczność ujawnia się najczęściej w kwestii stosowania prawa, ponieważ ma związek ze sporami kompetencyjnymi różnych centrów decyzyjnych. Elementem koniecznym multicentryczności jest wyrażenie zgody na aspekt związany z tym, że organy zewnętrzne względem organów narodowych mają prawo podejmować skuteczne, ważne decyzję o stosowaniu i wykładni prawa na terenie kraju. W związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej oraz integracji nastąpiło ujednolicenie prawa na obszarze państw członkowskich.

Podział multicentrycznego systemu prawa

Multicentryczny system prawa dzieli się na przedmiotowy i podmiotowy:

a) podmiotowy – ujawnia się wtedy, gdy dywagację skupiamy na definicji ośrodków, których akty normatywne obejmują jeden obszar prawny. Jest to multicentryczność ośrodków normotwórczych, które stanowią normy o charakterze ogólnym, abstrakcyjnym, jak i indywidualnym oraz konkretnym,

b) przedmiotowy – ujawnia się, gdy dywagację skupiamy na aktach stanowienia, stosowania oraz interpretacji prawa, które powstały w różnych ośrodkach decyzyjnych normujących stosunki społeczne na obszarze prawnym, w którym dane akty obowiązują w jednym czasie.

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w Polsce dotyczące multicentryczności

Kontrowersje budzi fakt, iż rozwój systemu ma na celu odejście od sztywnych, hierarchicznych reguł i instytucji porządku prawnego. Dotyczyć to może również aktów o randze nadrzędnej, w tym Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał Konstytucyjny podjął się zagadnienia związanego z problematyką prawa europejskiego, a mianowicie procedury akcesji oraz przystosowania Polski do warunków członkostwa. Istotnym jest Wyrok z dnia 11 maja 2005 roku, w którym Trybunał Konstytucyjny dokonał oceny krajowego, wewnętrznego systemu prawnego, a także wspólnotowego porządku. Wyszczególniono, iż charakterystyka może być dokonana w związku z zasadami multicentryczności.

Trybunał zaznaczył, iż na polski system prawny składa się wiele elementów: normy systemowe oraz normy pozasystemowe. Krajowe regulacje normatywne mają charakter multicentryczny, gdyż na obszarze państwa polskiego mają zastosowanie „podsystemy regulacji prawnych”, które powstały w wielu ośrodkach (centrach) decyzyjnych. Centra te powinny działać w sposób harmonijny i pozbawiony sprzeczności oraz wzajemnych wyłączeń regulacyjnych. Płynność tę mają zapewnić zasady wykładni i stosowania prawa.

Trybunał dzieli podsystemy regulacji prawnych na źródła prawa stanowione przez wewnętrzne organy prawa krajowego i prawa międzynarodowego. Prawo wspólnotowe ma charakter pośredni, zgodnie z opinią Trybunału: „Prawo wspólnotowe nie jest przy tym prawem w pełni zewnętrznym w stosunku do prawa polskiego. W części stanowiącej prawo traktatowe powstaje przez akceptowanie traktatów zawartych przez wszystkie państwa członkowskie (w tym: Rzeczpospolitą Polską). W części zaś stanowiącej wspólnotowe prawo stanowione (pochodne) kreowane jest przy udziale przedstawicieli rządów państw członkowskich (w tym: Polski)- w Radzie Unii Europejskiej oraz przedstawicieli obywateli europejskich (w tym: przedstawicieli polskich)- w Parlamencie Europejskim”. Uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego zawiera ponowny opis prawa wspólnotowego, który ukazuje, że cechą Unii Europejskiej w zestawieniu z klasycznymi umowami prawa międzynarodowego jest jego dynamiczność „[...] możliwość zmian treści prawa w porównaniu ze stanem w momencie akcesji. Przewiduje też możliwość ewolucji zasad i zakresu funkcjonowania Unii. W momencie akcesji nie występuje zatem całkowita pewność co do wszystkich elementów dalszego rozwoju”. Mimo to każda struktura państwowa posiada owy dynamiczny i elastyczny charakter. Biorąc pod uwagę integrację europejską w związku z kwestią braku pewności co do późniejszego rozwoju ewolucyjnego jest umocnione ze względu na nasilające działania na poziomie wspólnotowym. Brak w niej jednak cechy wyróżniającej integracji europejskiej. Powyższe jest poparte twierdzeniem Trybunału Konstytucyjnego:[...] kompetencje przekazane przez państwa członkowskie zapewniają wpływ tychże państw na podejmowanie działania i decyzje całego systemu. Jest to istotna gwarancja jego prawidłowości i akceptowalności. Decyzja o objęciu przez Unię nowego obszaru działania, w celu osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty, wymaga wszakże jednomyślności państw członkowskich w rozstrzyganej sprawie (art. 308 TWE). Gwarantuje to, że zmiany w rozważanym zakresie nie będą mogły nastąpić mimo sprzeciwu któregokolwiek z państw”.

Trybunał wysnuł wniosek, że kierunek rozwoju i dynamika integracji europejskiej nie stoi na przeszkodzie dokonywania nadzoru i kontroli tego procesu przez państwa członkowskie, a zasady pierwszeństwa i efektywności w prawie wspólnotowym są elementem teorii multicentryczności.