Własność w świetle ekonomicznej analizy prawa[edytuj]

W Wikipedii odbyła się dyskusja nad usunięciem tego artykułu, zobacz ją.

Własność (prawo własności) – uprawnienie do korzystania i rozporządzania rzeczą; definiowane jako prawo podmiotowe, o niekreślonym terminie trwania uprawnienia, możność rozporządzania rzeczą przez właściciela, z wyłączeniem osób trzecich w możliwie jak najszerszym wachlarzu uprawnień prawno-podmiotowych. Wywodzi się z prawa rzeczowego i odpowiada na następujące pytania:

• w jaki sposób nadawane są początkowo prawa własności?

• jakiego rodzaju rzeczy mogą być własnością?

• w jaki sposób właściciel może rzeczą rozporządzać?

• jakie środki ochrony prawnej przysługują właścicielowi rzeczy?

W świetle ekonomicznej analizy prawa własność pojmowana jest jako wiązka praw (bundle of rights).

Reguły w prawie własności

W odniesieniu do praw własności zastosowanie mają przede wszystkim dwie reguły:

1. Właściciel rzeczy ma swobodę w wykonywaniu swoich praw w odniesieniu do swojej własności.
2. Inne podmioty mają zakaz ingerowania w wykonywanie przez właściciela należnych mu praw.

Ochrona prawna własności

Prawa własności podlegają ochronie na wypadek, gdy osoba fizyczna lub władza państwowa naruszą prawa własności. Do podstawowych środków ochrony należą odszkodowania i nakazy sądowe.

Ekonomiczna teoria praw własności

Zgodnie z założeniami ekonomicznej teorii praw własności, jako własność określa się relacje występujące pomiędzy zachowaniami ludzi, będące wynikiem użytkowania rzadkich dóbr i usług. Zasadnicze twierdzenie tej teorii wskazuje, że odmiennym formom własności zostają przypisane różnorodne zbiory impulsów ekonomicznych, które oddziałują na stopień ekonomicznej wydajności działalności gospodarczej.

Prawna analiza prawa własności opiera się w szczególności na rozpoznaniu źródeł własności, określeniu przedmiotu prawa własności, sposobu jego wykorzystywania, chronienia oraz jego konstrukcji i ocenie.

Teoria praw własności a teoria dóbr publicznych

Własność może przysługiwać zarówno na dobrach publicznych, jak i na dobrach prywatnych.

Efektywność wymaga aby dobra cechujące się konkurencyjnością były kontrolowane przez jednostki. Dobra w przypadku których nie można mówić o konkurencyjności powinny być kontrolowane przez państwo, jako własność publiczna.

Teoria praw własności wskazuje, że osłabienie, bądź niemożność faktycznego rozporządzania prawem własności w sposób wykluczający inne podmioty z przejmowania korzyści osiąganych przez właściciela danego zasobu ekonomicznego, powinno powodować osłabienie systemu bodźców ekonomicznych, tj. wynagradzania za podejmowanie ekonomicznie racjonalnych działań, a karania za te nieracjonalne. Skutkiem takiej sytuacji będzie pojawienie się nieoptymalnego rozdziału ograniczonych zasobów.

Teoria dóbr publicznych uzasadnia, że publiczna lub wspólna własność zasobów ekonomicznych powoduje pojawienie się pozytywnych i negatywnych efektów zewnętrznych w bardzo szerokiej skali. Wystąpienie tych efektów będzie skutkowało pojawieniem się sytuacji, w której równowaga rynkowa nie będzie równowagą efektywną, w związku z czym nie będzie prowadzić ona do maksymalizacji potencjalnego dobrobytu społecznego.

Własność w ekonomicznej analizie prawa wg R. Posnera

Według Richarda Posnera istotnym dla zrozumienia ekonomicznej analizy prawa jest rozróżnienie pomiędzy statycznym a dynamicznym stosunkiem do własności. Pierwsze z tych podejść zakłada natychmiastowe zmiany aktywności gospodarczej w czasie. Z kolei drugie z nich uznaje czas, jako ważny czynnik, określający tempo tych zmian. Do dynamicznego podejścia wobec własności zaliczamy także zmiany struktur własności. Zdaniem R. Posnera koszty egzekucji praw własności mogą powodować, że będą one mniej ekskluzywne i mniej uniwersalne.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez R. Posnera, im większa jest ilość zasobów wolno dostępnych, tym większy jest niezbędny zakres regulacji ze strony państwa. Państwo powinno wymuszać optymalny sposób użytkowania tych zasobów. W takiej sytuacji źródłem prawa nie będzie prawo naturalne, a „ugoda społeczna”.

Bibliografia

• Boehlke J., Własność w świetle ekonomicznej analizy prawa, Ekonomia i Prawo, tom 3, 2007.
• Cooter R., T. Ulen, Ekonomiczna analiza prawa, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009.
• Dąbek P., B. Gnela, Podstawy prawa dla ekonomistów, Wyd. Wolters Kluwer, Kraków 2015.
• Fiedor B., Prawa własności a proces transformacji gospodarczej. Spojrzenie z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej, Wrocławskie Studia Erazmiańskie, tom 3, 2009.
• Tittenbrun J., Ekonomiczny sens prywatyzacji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1995.