Franciszek Nawrocki

Z PrePedia
Skocz do: nawigacja, szukaj
Franciszek Nawrocki
Jakub Nawrot
sierżant
Data i miejsce urodzenia 1817
Konarzew, Królestwo Prus
Data i miejsce śmierci 1904
Konarzew, Cesarstwo Niemieckie
Przebieg służby
Lata służby 1848, 1863
Siły zbrojne Oddział Edmunda Taczanowskiego, Oddział Dionizego Czachowskiego
Główne wojny i bitwy Powstanie wielkopolskie 1848 roku
Powstanie styczniowe
Obraz J. Kossaka – Bitwa pod Miłosławiem
Rekonstrukcja bitwy pod Grochowiskami z 18 marca 1863 r. (marzec 2008)
I bitwa pod Małogoszczem 1863

Franciszek Nawrocki herbu Lubicz (ur. w 1817 w Konarzewie k. Krotoszyna, zm. w 1904 w Konarzewie) – powstaniec i patriota. Był twórcą oddziału powstańczego kosynierów w czasie powstania wielkopolskiego 1848 roku oraz w czasie powstania styczniowego w 1863 roku[1][2]. Decyzją Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego z dnia 29 maja 2019 roku, Franciszek Nawrocki został uhonorowany patronatem jednej z ostrowskich ulic[3]

Rodzina[edytuj]

Pochodził z religijnej i patriotycznej rodziny. Był synem Kazimierza Nawrockiego oraz ziemianki Teresy z Sadowskich[1][2].

Jego dziadkiem był konfederat barski oraz komorzy konarzewski i szczerkowski Marcin Nawrot (1738–1806)[4] herbu Krucini (Krzyż III). Marcin był też powstańcem kościuszkowskim[5]. Od 1769 do 1770 roku, był przedstawicielem organów władz konfederacji barskiej na terenie południowej Wielkopolski. Podlegał pod Izbę Konsyliarską. Zajmował się wtedy nakładaniem i pobieraniem podatków oraz kontrybucji na rzecz utrzymania wojsk konfederackich.

Matka Franciszka, Teresa Sadowska (1794–1834) była córką Stanisława Sadowskiego (powstańca kościuszkowskiego) i Zofii. Pochodziła z rodziny ziemiańskiej herbu Lubicz z Gaju koło Góry Św. Małgorzaty[6]. Ojciec Franciszka, Kazimierz (1778–1871) był kupcem, tabernatorem i powstańcem listopadowym. Brał on udział w tzw. Wielkiej Emigracji. Wychowany był na dworze konarzewskim[7].

Franciszek miał liczne rodzeństwo: Wincentego (ur. 1796 – skryba konarzewski) i Andrzeja (ur. 1798} z pierwszego małżeństwa jego ojca z Elżbietą, oraz Katarzynę (ur.1812), Jana Nepomucena Nawrockiego (ur.1813) – kawalera Virtuti Militari, uczestnika powstania listopadowego 1831[8][9], Józefę (ur. 1815) oraz Mikołaja (1822).

W 1843 roku Franciszek Nawrocki ożenił się z Jadwigą z Bielawnych i miał 10 dzieci: Marianna (1844), Andrzej (1846), Stefan (1853), Katarzyna (1848), Marianna Małgorzata (1858), Apolonia (1846), Franciszka (1855), Jan Kanty (1860) powstaniec wielkopolski, Michał (1864) powstaniec wielkopolski, Katarzyna II (1867)[10].

Jego wnukami byli między innymi patrioci i działacze Sokoła – synowie Jana Kantego Nawrockiego: Leon Nawrocki (ur. 1887, sekretarz Wojciecha Korfantego), mjr Władysław Nawrocki (ur. 1891, kawaler Virtuti Militari oraz Krzyża Walecznych), por. mar. Stanisław Nawrocki (ur. 1895, powstaniec wielkopolski i uczestnik wojny 1920 roku, oficer Flotylli Pińskiej)[11], sierż. Edward Nawrocki (ur. 1893, uczestnik I wojny światowej i wojny 1920 roku, kupiec), Antoni Nawrocki (ur. 1904, regionalista krotoszyński)[12], syn Franciszki: Stanisław Skrzypczak (1892, powstaniec wielkopolski), synowie Michała Nawrockiego: Stanisław Nawrocki (ur. 1900, powstaniec wielkopolski, uczestnik wojny 1920 roku, kawaler Krzyża Walecznych), Stefan Nawrocki (ur. 1906, harcerz, powstaniec wielkopolski, kupiec, działacz społeczny)[13] i prawdopodobnie najmłodszy powstaniec wielkopolski Feliks Nawrocki (ur. 1911, kupiec i demokrata)[14][15].

Życiorys[edytuj]

Po powstaniu listopadowym od 1831 roku młody Franciszek ukrywany był przed zaborcami pruskimi. W latach 1836 - 1839 siłą wcielony do wojska pruskiego. W 1843 roku wziął ślub z Jadwigą Bielawną, córką Maksymiliana. W latach 1844-1848 roku współpracował z Ludwikiem Oborskim w zakresie przyszłej organizacji oddziału powstańczego w rejonie Baszkowa, Salni, Konarzewa, Perzyc i Szczerkowa. Oddział ten w liczbie ok. 30 kosynierów, a potem ponad 250, koncentrował się najpierw w rejonie Małego Rynku w Krotoszynie, a następnie w Pleszewie[16].

W 1848 roku jako „Jakub Nawrot” brał aktywny udział, wraz ze swoim niewielkim oddziałem, w powstaniu poznańskim (Wiosna Ludów) oraz w bitwie pod Miłosławiem. Po powstaniu poznańskim 1848 roku Franciszek ukrywał się w Konarzewie, a w celu zmylenia żandarmów pruskich, uprawiał własną ziemię jako kolonista. Nie przeszkadzało mu to jednak w działalności patriotycznej i spiskowej przeciwko zaborcom[17] [18].

Bezpośrednio po wybuchu postania styczniowego 1863 roku, Franciszek Nawrocki, występując wciąż pod ps. „Jakub Nawrot”, zorganizował ponownie oddział na polecenie Ludwika Oborskiego. W końcu stycznia 1863 roku wraz z tym oddziałem zdobył magazyny uzbrojenia w Pyzdrach, zaś z 31 stycznia na 1 lutego 1863 roku w okolicach Kalisza (wschód)[19], Franciszek uratował (wraz z niewielkim oddziałem kowala Kowalczyka) z rosyjskiej zasadzki lekki powóz Mariana Langiewicza. W powozie tym był również polski emisariusz i członek loży Doskonałe milczenie, Józef Majsnerowicz[20].

Początkowo Nawrocki krótko był wraz ze swoimi podkomendnymi w małym oddziale powstańczym podległym niższym rangą oficerom płk. Taczanowskiego, który dopiero formował podległe sobie powstańcze oddziały[21], a po częściowym wyleczeniu rannej ręki i przedostaniu się w przebraniu drwala w okolice Kielc, trafił pod komendę płk. Dionizego Czachowskiego[22]. Walczył pod Małogoszczem i Grochowiskami[23][24].

Po aresztowaniu Mariana Langiewicza przez Austriaków, Nawrocki (Jakub Nawrot) powrócił do Oddziału Edmunda Taczanowskiego, którego chorego na podagrę i prawdopodobnie rannego w I bitwie pod Ignacewem wydostał z pola bitwy stając na czele jednej z partii[25]. Pod koniec własnych działań powstańczych (do 18 czerwca 1863 roku[26]) posiadał stopień sierżanta.

Po powstaniu styczniowym, podejrzewany przez Niemców o udział w tym powstaniu, wcielony został ponownie do Armii Pruskiej, a później Armii Cesarstwa Niemieckiego (w składzie której walczył w wojnach: 1864, 1866 i 1871 roku). Następnie przedostał się do Francji, gdzie w Paryżu w 1871 roku spotkał umierającego ojca Kazimierza, który po powstaniu listopadowym 1830–1831 musiał opuścić ojczyste ziemie[27]. W styczniu 1871 roku w Homécourt (Francja), Nawrocki uratował z pożaru małe dziecko. W połowie 1871 roku Franciszek Nawrocki powrócił do rodzinnego Konarzewa. W swoich wspomnieniach regionalista krotoszyński Antoni Nawrocki, pisał o ratowaniu i ukrywaniu przez Franciszka (Jakuba Nawrota) duchownych w Konarzewie, którzy prześladowani i ścigani byli przez żandarmów pruskich oraz o uwolnieniu dwóch niesłusznie skazanych na śmierć Duńczyków w czasie wojny Prus z Danią[28].

Ostatnie lata życia[edytuj]

W latach 80. XIX wieku Franciszek przejął część ziemi rolnej z dóbr konarzewskich w celu uniemożliwienia przejęcia jej przez Niemców. Na przełomie XIX i XX wieku był największym posiadaczem ziemskim w rejonie Konarzew - Salnia - Szczerków - Perzyce.

Jego dzieci wychowywane były w głębokiej wierze katolickiej, w czym niemała zasługa była jego żony Jadwigi. Rodzina Franciszka (Jakuba Nawrota) była bardzo liczna. Franciszek w dużych szczegółach relacjonował swoje życie wnukom: Leonowi, Władysławowi, Edwardowi, a wszystkie te relacje, uzupełnione wspomnieniami jego synów - Michała i Jana, zebrał i spisał regionalista krotoszyński Antoni Nawrocki[29].

W latach 1883–1885 Franciszek Nawrocki był wybierany przez społeczność Konarzewa na sołtysa, jednak władze pruskie dwukrotnie nie wyrażały na to zgody, podejrzewając go o działalność patriotyczną. Zmarł bezpośrednio po obronie swoich powstańczych pamiątek, które zamierzał odebrać mu żandarm pruski 27 sierpnia 1904 roku w Konarzewie. Pochowany został prawdopodobnie na cmentarzu parafialnym w Baszkowie[30].

Przywracanie pamięci bohatera i upamiętnienie[edytuj]

  • W ramach programu "Sołecka strategia rozwoju wsi Konarzew" wykonano "Analizę zasobów Konarzewa", w której uwzględniono postać Franciszka Nawrockiego (Jakuba Nawrota), mającą duże znaczenie historyczne i kulturowe dla Gminy Zduny, 18 lipca 2016 roku [33].
  • W kwietniu 2017 roku w Konarzewie odbyło się spotkanie w ramach projektu "Wielkopolska oś czasu", realizowane przez Stowarzyszenie "Razem dla Konarzewa"[34], na którym zorganizowano wystawę poświęconą także Franciszkowi Nawrockiemu oraz jego przodkom. W spotkaniu historycznym oraz zwiedzaniu wystawy wzięli udział nie tylko mieszkańcy Konarzewa ale także dziennikarze ziemi krotoszyńskiej, a w tym Łukasz Cichy oraz przedstawicielka rodziny powstańca Lucyna Rajch. [35] [36].
  • W setną rocznicę odzyskania przez Polskę Niepodległości - w listopadzie 2018 roku, radni miasta Ostrów Wielkopolski wystąpili z wnioskiem o upamiętnienie Franciszka Nawrockiego w tym mieście [37] poprzez nazwanie jednej z ulic w Ostrowie Wielkopolskim jego imieniem [38]. Z dniem 29 maja 2019 roku Rada Miejska Ostrowa Wielkopolskiego nadała jednej z ulic w rejonie dzielnicy Nowe Parcele imię powstańca Franciszka Nawrockiego[39].
  • W czerwcu 2019 roku w Konarzewie podjęto wstępne uzgodnienia dotyczące formy upamiętnienia powstańca Franciszka Nawrockiego na terenie wsi Konarzew. Ostatecznie podjęto decyzję o umieszczeniu na Skwerze Pamięci w Konarzewie Tablicy Upamiętniającej powstańca Franciszka Nawrockiego syna Kazimierza i Teresy z Sadowskich..

Przypisy[edytuj]

  1. 1,0 1,1 genealogia.okiem.pl
  2. 2,0 2,1 A. Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971. Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie
  3. Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego, Poznań, dn. 14 czerwca 2019 roku, poz. 5839; Uchwała Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego nr IX/126/2019 z 29.05.2019r.
  4. https://zduny.wordpress.com/2015/04/18/marcin-nawrot/ | tytuł=Marcin Nawrot; Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl |
  5. tamże...W czasie Powstania Kościuszkowskiego w Wielkopolsce, Marcin Nawrot organizował w rejonie Konarzew-Baszków-Szczerków-Bestwin oddział powstańczy, który koncentrował się w rejonie Jutrosina, a następnie wyruszył w kierunku Śremu i Kościana – pod dowództwem por.Franciszka Budziszewskiego, by wesprzeć wojska gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Był człowiekiem oddanym i pomocnym ludowi, wspierał działania charytatywne
  6. http://www.geneteka.genealodzy.pl/index.php?rid=3344&from_date=1688&to_date=1840&search_lastname=Sadowski+&search_lastname2=&rpp1=19850&bdm=D&w=05ld&op=gt&lang=pol | tytuł=Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego | opublikowany=geneteka.genealodzy.pl
  7. https://zduny.wordpress.com/2015/09/30/kazimierz-nawrocki/ | tytuł=Kazimierz Nawrocki; Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  8. https://zduny.wordpress.com/2015/10/03/jan-nepomucen-nawrocki/ | tytuł=Jan Nepomucen Nawrocki | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-12-02
  9. http://www.wykop.pl/ramka/719303/lista-nazwisk-osob-odznaczonych-orderem-virtuti-militari/ | tytuł=Zobacz: Lista nazwisk osób odznaczonych Orderem VIRTUTI MILITARI | opublikowany=wykop.pl | język=pl | data dostępu=2017-12-02
  10. kwerenda nr L.dz. KG01/2015, z dnia 16 marca 2015 roku, wykonana przez kustosz Archiwum Archidiecezji Poznańskiej – Joannę Lubierską-Lewandowską, Poznań 2015
  11. https://zduny.wordpress.com/2015/04/18/stanislaw-nawrocki/ | tytuł=Stanisław Nawrocki s. Jana | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  12. http://www.biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/viewtopic.php?t=768&highlight=nawrocki&c=13
  13. https://zduny.wordpress.com/2016/10/22/stefan-nawrocki/ | tytuł=Stefan Nawrocki | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  14. https://zduny.wordpress.com/2015/06/22/feliks-nawrocki/ | tytuł=Feliks Nawrocki | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-12-02
  15. http://wmeritum.pl/rodzina-o-patriotycznych-korzeniach | tytuł=Rodzina o patriotycznych korzeniach. Od XIV do XXI wieku | wMeritum.pl | opublikowany=wmeritum.pl | język=pl | data dostępu=2017-12-02
  16. http://www.biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/viewtopic.php?t=1847&highlight=nawrocki&c=13
  17. A. Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie
  18. http://www.biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/viewtopic.php?t=1847&highlight=nawrocki&c=13
  19. Z listów i pamiętników Mariana Melchiora Langiewicza wynika, że około 27 stycznia 1863 roku udał się do Warszawy w celu uzyskania poparcia dla działań powstańczych oraz pozyskania uzbrojenia. Wracając skierował się ku granicy z zaborem pruskim, w celu pozyskania oddziałów kosynierów z Wielkopolski. Ponadto 3 lutego 1863 roku skarżył się w swoich listach na dwie nieprzespane noce po 1 lutym 1863 roku (prawdopodobnie po ataku Moskali na jego powóz). Jednak dzisiaj wiemy, że wiele listów nie zachowało się, stąd prawdopodobnie brak opisu ataku Moskali na powóz Langiewicza w jego ocalałych listach, o czym dwukrotnie wspomina w swoich dziełach regionalista krotoszyński Antoni Nawrocki.
  20. https://zduny.wordpress.com/2015/04/18/jozef-majsnerowicz/ | tytuł=Józef Majsnerowicz | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  21. http://www.glokalna.pl/rodzina-o-patriotycznych-korzeniach/ | tytuł=Rodzina o patriotycznych korzeniach - Wielkopolska Gazeta Lokalna Krotoszyn | opublikowany=glokalna.pl | język=pl | archiwum=http://web.archive.org/web/20161220122054/http://www.glokalna.pl/rodzina-o-patriotycznych-korzeniach/ | zarchiwizowano=2016-12-20 | data dostępu=2019-01-27
  22. https://zduny.files.wordpress.com/2016/01/17-18-viii-46.jpg
  23. https://zduny.wordpress.com/2015/04/18/franciszek-nawrocki/ | tytuł=Franciszek Nawrocki | Zdunowski Portal Historyczny | opublikowany=zduny.wordpress.com | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  24. A. Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971 – Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie
  25. A. Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie
  26. tamże...
  27. http://web.archive.org/web/20180714164352/https://genealogia.okiem.pl/forum/viewtopic.php?f=48&t=27553 | tytuł=Nawrocki Franciszek - Biblioteka Genealogii Polaków | opublikowany=genealogia.okiem.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-18
  28. A. Nawrocki, Wspomnienia starego człowieka 1967, Krotoszyn, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie; A. Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie; Pozycja ta znajduje się także w zbiorach Biblioteki Publicznej im. Arkadego Fiedlera w Krotoszynie oraz w Muzeum Regionalnym w Niemodlinie
  29. Echa z grodu Krota, A. Nawrocki, Krotoszyn 1970; por.http://www.biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/viewtopic.php?t=1847&highlight=nawrocki&c=13
  30. zob. Krotoszyńskie opowieści z lat dawnych cz. I i II, A. Nawrocki, Krotoszyn 1974, sygn. 208; por. http://www.biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/viewtopic.php?t=1847&highlight=nawrocki&c=13
  31. art.4 Rozporządzenia Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 29 października 1930 roku (Dz.U.R.P. nr 75/30, poz.591). Odznaczenie to zostało zawieszone na Krzyżu Romualda Traugutta, ostatniego dyktatora powstania styczniowego.
  32. Zarządzenie korygujące Prezydenta RP i ówczesnego Premiera RP z 1933 roku, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19330240032/0/M19330032.pdf
  33. Dokument opracował zespół Grupa Odnowy Wsi w składzie: Sławomir Ryba, Barbara Łasińska, Danuta Wawrzyniak, Jerzy Szakiel, Mirosława Sajur, Anna Klauza oraz Dawid Bała zob. http://zduny.pl/add/file/1400007731.pdf
  34. http://razemdlakonarzewa.wrk.org.pl/
  35. zob. http://www.old.glokalna.pl/wielkopolska-os-czasu-spotkanie-w-konarzewie/
  36. http://razemdlakonarzewa.wrk.org.pl/wielkopolska-os-czasu/
  37. zob.http://bip.ostrow-wielkopolski.um.gov.pl/bip/chapter_170115.asp, poz.35, nr uchwały IX/126/19 z dnia 29 maja 2019 roku
  38. por.http://bip.ostrow-wielkopolski.um.gov.pl/bip/chapter_170116.asp, Zarządzenia Prezydenta Ostrowa Wielkopolskiego: poz.6, nr Zarządzenie nr 562/VIII/19 z dnia 22 lipca 2019 roku oraz określenie sposobu realizacji uchwały IX/126/2019 Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego z dnia 29 maja 2019r. w sprawie nadania nazwy ulicy w Ostrowie Wielkopolskim, w rejonie ul. gen. Stanisława Maczka w Ostrowie Wielkopolskim
  39. Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego, Poznań dn, 14 czerwca 2019 roku, poz. 5839, Uchwała Rady Miejskiej Ostrowa Wielkopolskiego z 29 maja 2019 roku - nr IX/126/2019

Bibliografia[edytuj]

  • Berbesz Marian, Lublinieckie ślady Katynia, wyd. Piotr Kalinowski - Kalety, Lubliniec 2017, „Wspomnienie o Władysławie Nawrockim i jego rodzinie”, s. 102 - 113, ISBN 978-83-65324-47-4,; ed. (2017).
  • Łukasz Cichy, O Jakubie Nawrocie co walczył o Polskę, Życie Krotoszyna nr 46 z 18 sierpnia 2015 r.
  • Franciszek L. von Erlach: Partyzantka w Polsce w roku 1863: Na podstawie własnych obserwacji zbieranych na teatrze walki od marca do sierpnia. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Donata Dominik Stawicka, Błęlitny mundur, czyli drogi do wolności, Wyd. Skrzat Kraków, ISBN 978-83-7915-574-3,; ed. (2018).
  • Sławomir Kalembka: Powstanie styczniowe 1863-1865: Wrzenie, bój, Europa, wizje. Warszawa: Bellona, 1990. ISBN 83-01-06011-5.
  • Stefan Kieniewicz: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
  • Stefan Kieniewicz: Les insurrections polonaises du XIX-e siècle et le problème de l’aide de la France. Warszawa: PWN, 1971.
  • Andrzej Grabski, Eligiusz Kozłowski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
  • Bogusław Polak: Lance do boju. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
  • Eligiusz Kozłowski: Historia oręża polskiego 1795-1939. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983. ISBN 83-214-0339-5.
  • Antoni Nawrocki, Potomek Banity, Krotoszyn 1971 – Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie;
  • Antoni Nawrocki: Wspomnienia starego człowieka. Krotoszyn 1967. Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie
  • Krzysztof Feliks Nawrocki Życiorys Franciszka Nawrockiego [dostęp z dnia: 2016-12-15]
  • Kazimierz Rakowski: Powstanie poznańskie w 1848 roku. Lwów 1900: Towarzystwo wydawnicze Poznań – księgarnia A. Cybulskiego.
  • Stanisław Strumph-Wojtkiewicz, Powstanie styczniowe, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1973.